Doç. Dr. M. Tahir NALBANTÇILAR
Batman Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü,
BATMAN
ÖZET
Batman’ın mevcut katı atık alanı kentin güneydoğu kesiminde bulunmaktadır. İl merkezinde toplanan
evsel, endüstriyel ve diğer atıklar bu alana depolanmaktadır. Bu alanda vahşi depolama yönteminin
yapılması nedeniyle her türlü iklimsel ve yüzeysel etkiye açıktır. Ayrıca içerisinde bulunduğu hidrolojik
havza özelliği nedeniyle katı atık alanı yağış ve yüzey sularının akış yönünde yer almaktadır. Bu çalışma
ile bu alandan kaynaklı çevresel faktörlerin belirlenmesi ve etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır. Yeraltı
suyundan yapılan örneklemeler ile diğer incelemelerin sonucunda ortaya çıkan çevresel etkiler ortaya
konulmuş ve gerekli öneriler yapılmıştır.
- Giriş
Bu çalışmada, Batman’ın güneydoğusundaki Raman dağı eteklerinde bulunan katı atık
depolama alanının çevresel etkileri araştırılmıştır. Batman kentleşme sürecinde atıkların
bertarafı yerleşim yerine yakın bugünkü çevre yoluna bitişik olan açık alana gelişigüzel
yığılarak gerçekleştirilmiştir. Ancak kırsaldan göçün artması ve kentteki sanayileşmede
önemli oranda artış nedeniyle katı atık miktarı artarken, diğer yandan plansız kentleşme
sonucu çöp döküm sahası yerleşim bölgesinin içerisinde kalmıştır. Gelişen bu durum
karşısında yeni atık alanı ise kentten çok uzakta Raman dağının eteklerindeki açık alan
belirlenmiştir. Bu alanda da atıkların biriktirilmesi vahşi depolama yöntemiyle
sürdürülmektedir. İnceleme alanı Mardin M46 a2 paftasında bulunmakta olup X
koordinatı 3791062-3791446 ve Y koordinatı 4194466-4194369 arasında yer
almaktadır. Bu alan belediye mücavir alan dışında olup, Binatlı köyü sınırları
içerisinde 28,7 hektarlık alanı kapsamaktadır. Katı atık alanının bulunduğu yerin
jeolojik ve hidrojeolojik özellikleri belirlenerek, mevcut çöp stokunun çevresel etki
durumu ortaya konulmuştur.
Batman ilinin jeolojik amaçlı çalışmaları Sungurlu (1974) ve Perinçek (1980) tarafından
yapılmıştır. İlin hidrojeolojisi, yeraltısuyu kalitesi ve kirliliğini kapsayan çalışmalar
Pınarkara ve diğ. (2013), Nalbantçılar ve Pınarkara (2014 a ve b), Pınarkara (2014),
Nalbantçılar ve diğ. (2015 a), Nalbantçılar ve Pınarkara (2016) tarafından
gerçekleştirilmiştir. Katı atık sahasına ait Nalbantçılar ve diğ. (2015 b) tarafından
gerçekleştirilmiş çalışma da bulunmaktadır. - Hidrojeoloji
Çalışma alanında açık bej renkli yer yer beyazımsı tebeşirli elle ufalanan ve su ile temas
ettiğinde dağılabilen, çatlaklı, çatlakları kil dolgulu, killi kireçtaşının bulunduğu
belirlenmiştir. Literatürde Hoya Formasyonu (Sungurlu, 1974) olarak adlandırılan bu
birim bölgenin diğer alanlarında da yayılım göstermektedir. Katı atık sahasının
kuzeyinde Kıradağı Bazaltları ile kuzeydoğu kesiminde ise alüvyon yer almaktadır
(Sungurlu, 1974)
İnceleme alanında çöp sahasından etkilenecek mesafede herhangi bir yüzey suyu
olmamakla beraber kuzeyinde yağışlar ile akar hale gelebilecek mevsimsel dereler
bulunmaktadır. Etüt amaçlı yapılan sondajlarda katı atık alanında
yeraltısuyuna rastlanılmamıştır. - Katı Atık Alanının Çevresel Etkileri
Katı atık alanlarında biyokimyasal ayrışma ve sıkışma suyu, yağışlardan kaynaklanan
yağmur suyu ve katı atığın su içeren bileşiklerinden oluşacak atık su ile sızıntı suları
meydana gelmektedir (Boulding, 1996). İnceleme alanında yeraltısuyu ve akarsu
bulunmamakta olup, kuzeyinde birkaç küçük kuru dere bulunmaktadır. Bu dereler katı
atık alanında oluşabilecek sızıntı suyunu drene etmektedir. Bu derelerin akış
istikametinde bulunan ovalık alandaki yeraltısuyunda oluşabilecek etkinin belirlenmesi
için Şekil 2.1’deki kuyular aracılığı ile Nisan 2014’te su örnekleri alınarak fiziksel ve
kimyasal özellikleri belirlenmiştir. Bu özellikler temel alınarak çeşitli
diyagramlar aracılığı ile kalite değerlendirmesi yapılmıştır.
İnceleme alanındaki sular Piper diyagramına (Piper, 1944) göre (1) ve (5) no’lu alanda
gruplanmıştır. Buna göre Ca+Mg>Na+K karbonatlı ve sülfatlı sular ve
karbonat sertliği %50’den fazla olan CaCO3 ve MgCO3’lı sular sınıfına girmektedir.
Şekil 3.1. Su örneklerine ait Piper diyagramı.
Wilcox diyagramına (Wilcox, 1955) göre inceleme alanındaki sular çok iyi, iyi ve
şüpheli sınıfındadır.
Şekil 3.2. Su örneklerine ait Wilcox diyagramı.
Bunun yanı sıra depo alanında arazi incelemeleri yapılarak diğer çevresel etkileri
araştırılmıştır. Vahşi depolama yöntemiyle biriktirilen atıklar fırtına, rüzgâr gibi
meteorolojik etki altında çevreye dağılmaktadır. Yine bu alanda meydana
gelen anaerobik yanma sonucunda ortaya çıkan metan gazı ve alevler de görülmektedir.
Bu durum çevre kirliliği oluşturarak insan sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir
(Nalbantçılar ve diğ., 2015 b).
Şekil 3.3. Katı atık alanında çevreye saçılmış atıklar ve gaz çıkışları. - Sonuçlar ve Öneriler
Bu çalışmada yapılan analiz ve incelemelerden aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:
İnceleme alanının kuzeybatısındaki yeraltısuları Piper diyagramına göre sular 1. ve 5.
bölgede olup Ca+Mg>Na+K karbonatlı ve sülfatlı sular sınıfında gruplanmıştır. Wilcox
diyagramına göre sular çok iyi, iyi ve şüpheli sınıfındadır. Vahşi depolama yöntemi
nedeniyle atıkların sızıntı sularının oluşumu, yanma ve zararlı gaz çıkışları ile yağış ve
rüzgâr gibi meteorolojik etki altında çevre kirliliği oluşturduğu ve çevre sağlığını
olumsuz etkilediği belirlenmiştir.
Bu çalışma ile ortaya çıkan sorunların giderilmesi ve artacak problemlerin önüne
geçilmesi amacıyla Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 2010 yılındaki yönetmeliğine uygun
şekilde düzenli depolama yöntemine geçilmelidir. Mevcut alandaki olumsuzlukların
ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi için kuraklığa dayanıklı uygun bitki
türlerinin kullanıldığı peyzaj çalışmaları yapılmalıdır.
Batman Üniversitesi Batman University
Yaşam Bilimleri Dergisi; Cilt 6 Sayı 1 (2016) Journal of Life Sciences; Volume 6 Number 1 (2016)
KAYNAKÇA
Boulding, J.R. (1996). EPA Enviromental Engineering Sources Book. Ann Arbor Press, Inc. Chelsa, MI,
USA, 404 p.
Çevre ve Orman Bakanlığı (2010). Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik. 26 Mart 2010,
sayı: 27533.
Nalbantçılar, M.T. ve Pınarkara, Ş.Y.(2014 a). Batman Merkezinin Hidrojeolojik İncelemesi. BTÜ
Bilimsel Araştırma Projesi, 2012-Yüksek Lisans-1.
Nalbantçılar, M.T. ve Pınarkara, Ş.Y. (2014 b). Batman Şehir Merkezi Yeraltısuyu Kirliliği. BTÜ
Bilimsel Araştırma Projesi, 2010-MF-3.
Nalbantcilar M.T. ve Pinarkara S.Y. (2016). Public Health Risk Assessment of Groundwater
Contamination in Batman, Turkey. Journal of Water and Health, doi: 10.2166/wh.2016.290.
Nalbantçılar, M.T., Arslan, Ş. ve Pınarkara, Ş.Y. (2015 a). Batman İli Yeraltısuyu Fenol İçeriği ve
Kirliliği. 68. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 180-181, Ankara.
Nalbantçılar, M.T., Arslan, Ş. ve Pınarkara, Ş.Y. (2015 b). Batman Katı Atık Sahasının Çevresel Etkileri.
II. Tıbbi Jeoloji Sempozyumu, 99-100, Konya.
Perinçek, D. (1980). Arabistan Kıtası Kuzeyindeki Tektonik Evrimin, Kıta Üzerinde Çökelen İstifteki
Etkileri. Türkiye 5. Petrol Kongresi, 77–93, Ankara.
Pınarkara, Ş.Y. (2014). Batman Merkezi Yeraltısuyunun Hidrokimyasal İncelemesi. Batman Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Batman.
Pınarkara, Ş.Y., Arslan, Ş. ve Nalbantçılar, M.T. (2013). Batman’ın Yeraltısuyu Kalitesinin İncelenmesi.
Baki Canik Su Medeniyeti Sempozyumu, 57, Aksaray.
Piper, A.M. (1944). Graphic Procedure in Geochemical Interpretation of Water Analyses. American
Geophysical Union Transactions, (25), 914-923.
Sungurlu, O. (1974). VI. Bölge Kuzey Sahalarının Jeolojisi. Türkiye İkinci Petrol Kongresi, 85-107,
Ankara.
Wilcox, L.V. (1955). Classification and Use of Irrigation Waters. Us Dept. Agric. Circ., 969, 19 p.,
Washington D.C.
